Śrīmad-Bhāgavatam
Canto 11 - General History

<< 13 - The Haṁsa-avatāra Answers the Questions of the Sons of Brahmā >>

    Index        Transliteration        Devanagari        Description    
11.13.1śrī-bhagavān uvāca sattvaṁ rajas tama iti guṇā buddher na cātmanaḥ sattvenānyatamau hanyāt sattvaṁ sattvena caiva hi
11.13.2sattvād dharmo bhaved vṛddhāt puṁso mad-bhakti-lakṣaṇaḥ sāttvikopāsayā sattvaṁ tato dharmaḥ pravartate
11.13.3dharmo rajas tamo hanyāt sattva-vṛddhir anuttamaḥ āśu naśyati tan-mūlo hy adharma ubhaye hate
11.13.4āgamo ’paḥ prajā deśaḥ kālaḥ karma ca janma ca dhyānaṁ mantro ’tha saṁskāro daśaite guṇa-hetavaḥ
11.13.5tat tat sāttvikam evaiṣāṁ yad yad vṛddhāḥ pracakṣate nindanti tāmasaṁ tat tad rājasaṁ tad-upekṣitam
11.13.6sāttvikāny eva seveta pumān sattva-vivṛddhaye tato dharmas tato jñānaṁ yāvat smṛtir apohanam
11.13.7veṇu-saṅgharṣa-jo vahnir dagdhvā śāmyati tad-vanam evaṁ guṇa-vyatyaya-jo dehaḥ śāmyati tat-kriyaḥ
11.13.8śrī-uddhava uvāca vidanti martyāḥ prāyeṇa viṣayān padam āpadām tathāpi bhuñjate kṛṣṇa tat kathaṁ śva-kharāja-vat
11.13.9-10śrī-bhagavān uvāca aham ity anyathā-buddhiḥ pramattasya yathā hṛdi utsarpati rajo ghoraṁ tato vaikārikaṁ manaḥ rajo-yuktasya manasaḥ saṅkalpaḥ sa-vikalpakaḥ tataḥ kāmo guṇa-dhyānād duḥsahaḥ syād dhi durmateḥ
11.13.11karoti kāma-vaśa-gaḥ karmāṇy avijitendriyaḥ duḥkhodarkāṇi sampaśyan rajo-vega-vimohitaḥ
11.13.12rajas-tamobhyāṁ yad api vidvān vikṣipta-dhīḥ punaḥ atandrito mano yuñjan doṣa-dṛṣṭir na sajjate
11.13.13apramatto ’nuyuñjīta mano mayy arpayañ chanaiḥ anirviṇṇo yathā-kālaṁ jita-śvāso jitāsanaḥ
11.13.14etāvān yoga ādiṣṭo mac-chiṣyaiḥ sanakādibhiḥ sarvato mana ākṛṣya mayy addhāveśyate yathā
11.13.15śrī-uddhava uvāca yadā tvaṁ sanakādibhyo yena rūpeṇa keśava yogam ādiṣṭavān etad rūpam icchāmi veditum
11.13.16śrī-bhagavān uvāca putrā hiraṇyagarbhasya mānasāḥ sanakādayaḥ papracchuḥ pitaraṁ sūkṣmāṁ yogasyaikāntikīṁ gatim
11.13.17sanakādaya ūcuḥ guṇeṣv āviśate ceto guṇāś cetasi ca prabho katham anyonya-santyāgo mumukṣor atititīrṣoḥ
11.13.18śrī-bhagavān uvāca evaṁ pṛṣṭo mahā-devaḥ svayambhūr bhūta-bhāvanaḥ dhyāyamānaḥ praśna-bījaṁ nābhyapadyata karma-dhīḥ
11.13.19sa mām acintayad devaḥ praśna-pāra-titīrṣayā tasyāhaṁ haṁsa-rūpeṇa sakāśam agamaṁ tadā
11.13.20dṛṣṭvā māṁ ta upavrajya kṛtvā pādābhivandanam brahmāṇam agrataḥ kṛtvā papracchuḥ ko bhavān iti
11.13.21ity ahaṁ munibhiḥ pṛṣṭas tattva-jijñāsubhis tadā yad avocam ahaṁ tebhyas tad uddhava nibodha me
11.13.22vastuno yady anānātva ātmanaḥ praśna īdṛśaḥ kathaṁ ghaṭeta vo viprā vaktur vā me ka āśrayaḥ
11.13.23pañcātmakeṣu bhūteṣu samāneṣu ca vastutaḥ ko bhavān iti vaḥ praśno vācārambho hy anarthakaḥ
11.13.24manasā vacasā dṛṣṭyā gṛhyate ’nyair apīndriyaiḥ aham eva na matto ’nyad iti budhyadhvam añjasā
11.13.25guṇeṣv āviśate ceto guṇāś cetasi ca prajāḥ jīvasya deha ubhayaṁ guṇāś ceto mad-ātmanaḥ
11.13.26guṇeṣu cāviśac cittam abhīkṣṇaṁ guṇa-sevayā guṇāś ca citta-prabhavā mad-rūpa ubhayaṁ tyajet
11.13.27jāgrat svapnaḥ suṣuptaṁ ca guṇato buddhi-vṛttayaḥ tāsāṁ vilakṣaṇo jīvaḥ sākṣitvena viniścitaḥ
11.13.28yarhi saṁsṛti-bandho ’yam ātmano guṇa-vṛtti-daḥ mayi turye sthito jahyāt tyāgas tad guṇa-cetasām
11.13.29ahaṅkāra-kṛtaṁ bandham ātmano ’rtha-viparyayam vidvān nirvidya saṁsāra- cintāṁ turye sthitas tyajet
11.13.30yāvan nānārtha-dhīḥ puṁso na nivarteta yuktibhiḥ jāgarty api svapann ajñaḥ svapne jāgaraṇaṁ yathā
11.13.31asattvād ātmano ’nyeṣāṁ bhāvānāṁ tat-kṛtā bhidā gatayo hetavaś cāsya mṛṣā svapna-dṛśo yathā
11.13.32yo jāgare bahir anukṣaṇa-dharmiṇo ’rthān bhuṅkte samasta-karaṇair hṛdi tat-sadṛkṣān svapne suṣupta upasaṁharate sa ekaḥ smṛty-anvayāt tri-guṇa-vṛtti-dṛg indriyeśaḥ
11.13.33evaṁ vimṛśya guṇato manasas try-avasthā man-māyayā mayi kṛtā iti niścitārthāḥ sañchidya hārdam anumāna-sad-ukti-tīkṣṇa- jñānāsinā bhajata mākhila-saṁśayādhim
11.13.34īkṣeta vibhramam idaṁ manaso vilāsaṁ dṛṣṭaṁ vinaṣṭam ati-lolam alāta-cakram vijñānam ekam urudheva vibhāti māyā svapnas tridhā guṇa-visarga-kṛto vikalpaḥ
11.13.35dṛṣṭiṁ tataḥ pratinivartya nivṛtta-tṛṣṇas tūṣṇīṁ bhaven nija-sukhānubhavo nirīhaḥ sandṛśyate kva ca yadīdam avastu-buddhyā tyaktaṁ bhramāya na bhavet smṛtir ā-nipātāt
11.13.36dehaṁ ca naśvaram avasthitam utthitaṁ vā siddho na paśyati yato ’dhyagamat svarūpam daivād apetam atha daiva-vaśād upetaṁ vāso yathā parikṛtaṁ madirā-madāndhaḥ
11.13.37deho ’pi daiva-vaśa-gaḥ khalu karma yāvat svārambhakaṁ pratisamīkṣata eva sāsuḥ taṁ sa-prapañcam adhirūḍha-samādhi-yogaḥ svāpnaṁ punar na bhajate pratibuddha-vastuḥ
11.13.38mayaitad uktaṁ vo viprā guhyaṁ yat sāṅkhya-yogayoḥ jānīta māgataṁ yajñaṁ yuṣmad-dharma-vivakṣayā
11.13.39ahaṁ yogasya sāṅkhyasya satyasyartasya tejasaḥ parāyaṇaṁ dvija-śreṣṭhāḥ śriyaḥ kīrter damasya ca
11.13.40māṁ bhajanti guṇāḥ sarve nirguṇaṁ nirapekṣakam suhṛdaṁ priyam ātmānaṁ sāmyāsaṅgādayo ’guṇāḥ
11.13.41iti me chinna-sandehā munayaḥ sanakādayaḥ sabhājayitvā parayā bhaktyāgṛṇata saṁstavaiḥ
11.13.42tair ahaṁ pūjitaḥ saṁyak saṁstutaḥ paramarṣibhiḥ pratyeyāya svakaṁ dhāma paśyataḥ parameṣṭhinaḥ
Donate to Bhaktivedanta Library